ท่ามกลางขุนเขาเขียวขจีของชายแดนแม่สาย มีตำนานหนึ่งที่ถูกเล่าขานผ่านกาลเวลายาวนาน เป็นตำนานของเมืองโบราณซึ่งเชื่อว่าครั้งหนึ่งเคยรุ่งเรืองดั่งทองคำทอแสง นามว่า “เวียงพางคำ” เมืองที่ถูกกล่าวว่าเป็นหัวใจของผู้คนแดนเหนือสุดสยามก่อนยุคล้านนา และเป็นต้นธารของตำนานหลากหลายที่ยังคงดำรงอยู่ในความทรงจำของชุมชนจนทุกวันนี้
🏯 เมืองที่สร้างขึ้นด้วยบุญบารมีและโชคชะตา
เรื่องเล่าจากผู้เฒ่าผู้แก่กล่าวว่า เวียงพางคำถูกสร้างขึ้นโดยกษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่ในยุคโบราณ องค์พระองค์นี้ทรงมีช้างคู่บารมีชื่อ “พญาพางคำ” ช้างเผือกผู้มีงางามเป็นเงาประกายทอง ชาวบ้านเชื่อว่าช้างพญาตัวนี้คือผู้ชี้ทางให้พบชัยภูมิที่เหมาะแก่การตั้งเมือง
เมื่อคณะเดินทางมาถึงพื้นที่เนินเตี้ยริมลุ่มน้ำสาย พญาพางคำได้หยุดยืน ส่งเสียงร้องก้องทั่วผืนป่า และใช้เท้าคุ้ยพื้นดินจนพบก้อนหินสีทองเรืองรอง กษัตริย์จึงรับรู้ว่าสถานที่แห่งนี้คือ “พื้นที่ศักดิ์สิทธิ์” สมควรสร้างเมืองหลวง
เมืองจึงได้รับนามว่า
“เวียงพางคำ” – เวียงที่เกิดจากพญาช้างทอง”
🌾 เมืองรุ่งเรืองกลางพรมแดน
ตำนานบอกว่าเวียงพางคำเคยเป็นเมืองใหญ่ ตั้งอยู่บนเส้นทางคาราวานที่เชื่อมล้านนากับรัฐฉานและสิบสองปันนา ผู้คนหลากชนเผ่าเดินทางเข้ามาแลกเปลี่ยนสินค้า ทั้งชา เกลือ ผ้าไหม เครื่องเงิน และสมุนไพรหายาก
ภายในกำแพงเวียงมีตลาด มีหอคอยด่านทหาร และมีวัดเก่าแก่มากมาย เสียงระฆังยามเช้าดังก้องไปทั่วหุบเขา ผู้คนดำเนินชีวิตเรียบง่ายแต่เปี่ยมด้วยความศรัทธา
บางฉบับเล่าว่า เมืองเวียงพางคำเคยเป็นพี่เมืองกับ “เวียงศรีทวง” และเป็นหนึ่งในศูนย์กลางของผู้คนในลุ่มน้ำสายก่อนกำเนิดเมืองเชียงแสนเสียอีก
🌫️ คำสาป เมืองลับ และการเลือนหาย
แต่ความรุ่งเรืองของเวียงพางคำก็ไม่ได้ยืนนาน ตำนานมีหลายฉบับ แต่เรื่องที่เล่ากันบ่อยที่สุดคือ…
วันหนึ่งพญาพางคำได้ล้มลงอย่างกะทันหัน ชาวเมืองเชื่อว่าการล้มของช้างคู่บารมีเป็นลางร้าย กษัตริย์หยุดประกอบพิธีบวงสรวงตามประเพณี จึงถูกผู้คนบางกลุ่มครหาว่าทรงทำให้เมืองเสื่อมบุญ
ไม่นานหลังจากนั้น เกิดภัยธรรมชาติใหญ่—ทั้งดินถล่ม น้ำหลาก และโรคระบาดเมืองแตก ผู้คนทยอยอพยพออก จนในที่สุด เวียงพางคำก็กลายเป็นเมืองร้าง ถูกปกคลุมด้วยป่าและกาลเวลา
ชาวบ้านบางคนเคยกล่าวว่า
ยามค่ำคืน หากยืนเงี่ยหูฟังที่กลางทุ่งเวียงเก่า จะได้ยินเสียงระฆังเมืองโบราณดังแผ่ว ๆ ราวกับผู้คนยังคงดำรงอยู่เบื้องล่างพื้นดิน
🏺 ร่องรอยเวียงพางคำในทุกวันนี้
ในพื้นที่อำเภอแม่สาย โดยเฉพาะบริเวณตำบลเวียงพางคำและหมู่บ้านใกล้เคียง ยังคงพบ:
แนวคูน้ำ คันดิน รูปวงแหวนเมือง
ซากอิฐโบราณและพื้นที่วัดเก่า
ซากชุมชนโบราณที่บ่งบอกถึงเมืองขนาดใหญ่
นักโบราณคดีเชื่อว่าที่นี่คือศูนย์กลางตั้งถิ่นฐานของมนุษย์โบราณหลายยุค และอาจเป็นหนึ่งในเมืองสำคัญก่อนการสร้างเชียงแสนในยุคล้านนา
สำหรับชาวแม่สาย เวียงพางคำไม่ใช่เพียงเมืองในตำนาน แต่คือรากเหง้าและตัวตนของผู้คน ที่สะท้อนประวัติศาสตร์อันยิ่งใหญ่บนผืนดินเหนือสุดของสยาม
✨ บทสรุป – เวียงพางคำ เมืองที่ยังหายใจผ่านเรื่องเล่า
แม้ตัวเมืองจะสาบสูญไปตามกาลเวลา แต่เวียงพางคำยังคง “มีชีวิต” ผ่านความทรงจำ ตำนาน และร่องรอยทางโบราณคดีที่ยังคงศึกษาได้จนปัจจุบัน
มันคือเมืองที่เกิดจากศรัทธาของผู้คน
เมืองที่พญาช้างทองชี้นำให้สร้าง
เมืองที่สูญหายแต่ไม่เคยถูกลืม
และเป็นหนึ่งในมรดกทางวัฒนธรรมที่ทำให้แม่สายเป็นพื้นที่ที่เต็มไปด้วยเรื่องราวอันทรงเสน่ห์และเปี่ยมมนตร์ขลัง